حتي اگر با يک دوربين دو چشمي به ماه بنگريد، سطح ناهموار آن را به وضوح مشاهده خواهيد ‏کرد. سطح ماه توسط هزاران حفره و دهانه برخوردي ناشي از برخوردسنگهاي سرگردان آسماني، آبله‌گون ‏شده است. اما چرا در زمين چنين شواهد خشني از برخورد را شاهد نيستيم؟ آيا زمين که قاعدتاً ‏هدفي بزرگتر است از برخوردهاي سهمگين جان به در برده؟ پاسخ منفي است و ما امروزه به کمک ‏تصاوير ماهواره‌اي ده‌ها دهانه برخوردي کوچک و بزرگ در سراسر زمين بافته‌ايم که همگي در اثر ‏فعاليتهاي گوناگون آب و هوايي فرسوده شده‌اند.‏

تصويری از پشت ماه که توسط خدمه آپولو-11 برداشته شده است

بررسي‌ها نشان مي‌دهد که از زمان پيدايش زمين تا کنون، اين سياره شاهد برخوردهايي سهمگين‌تر ‏و بمبارانهايي شديدتر از تنها قمر خود، ماه بوده است. اما از آنجايي‌که زمين سياره‌اي فعال و زنده ‏است، آتشفشانها، زلزله‌ها و باد و باران زخمهاي چهره زمين را در طول تاريخ پاک کرده‌اند. ‏فرسايش شديد، دهانه‌هاي برخوردي که از زمانهاي باستاني تا کنون بر سطح زمين پديد آمده‌اند ‏را از چهره زمين زدوده و در نگاه اول شواهدي از برخورد به چشم نمي‌آيد.‏

اما در ماه شرايط به گونه ديگري است. ماه فاقد اتمسفر است و بنابراين قادر به سوزاندن هيچ سنگ ‏سرگرداني قبل از برخورد به خود نيست. از طرفي ماه، جرم سماوی مرده‌ای است. به جز ماه‌لرزه‌هاي گاه ‏و بيگاه هيچ فعاليتي که دال بر زنده بودن اينقمر باشد به چشم نمي خورد. عدم وجود اتمسفر ‏نيز باعث مي شود موضوع فرسايش سطحي منتفي شده و در نهايت عاملي براي زدودن زخم ‏برخورد از چهره ماه وجود نداشته باشد.‏

‏"پاول اسپوديز" سياره‌شناس ارشد دانشگاه جانز هاپکينز که در آزمايشگاه فيزيک کاربردي به ‏تحقيق مشغول است اين موضوع را يکي از دلايل مهم بازگشت بشر به ماه و آغاز دوباره ‏سفرهاي سرنشين‌دار به تنها قمر زمين مي‌داند. از نظر او ماه گنجينه دست نخورده‌اي براي ‏مطالعه تاريخ زمين است.‏
پاول اسپوديز معتقد است که ماه صفحه شاهد زمين می‌باشد. زماني که محققان در صدد اندازه‌‏گيري نوع، مقدار و الگوي ويراني ناشي از يک برخورد يا انفجار بر مي‌آيند مواد و شرايط گوناگوني ‏را در معرض برخورد مورد نظر قرار مي‌دهند تا اثرات ناشي از برخورد جسم و امواج ناشي از آن را ‏مطالعه کنند. به نمونه آزمايشي "صفحه شاهد" مي‌گويند.‏

ماه و زمين در موقعيت يکساني از منظومه شمسي قرار دارند و مي‌توان گفت که بدشانسيهاي ‏يکساني از نظر برخورد با سنگهاي سرگردان داشته‌اند. زمين سياره‌اي بسيار فعال است و آثار ‏زخمهاي بزرگ و کوچک کهن را از چهره خود پاک کرده است. از طرفي بيشتر سطح زمين را ‏درياها پوشانده‌اند که در اثر برخوردهاي معمولي آثاري از خود بر جاي نمي‌گذارند. در مقابل ماه ‏فاقد اتمسفر است و از نظر زمين‌شناسي سياره‌اي مرده به حساب مي‌آيد. با اين حساب مي‌توان ‏مدعي شد که با مطالعه دهانه‌هاي برخوردي ماه قادر به بازنويسي داستان زمين خواهيم بود.‏

نکته قابل تعمق ديگري نيز وجود دارد!!   در اواخر دهه هفتاد ميلادي، فضانوردان سه ماموريت پاياني ‏آپولو (15، 16 و 17) نمونه‌هايي از عمق دو متري سطح ماه که از سه مکان مختلف مأموريتهاي ‏آپولو 15 تا 17 تهيه شده بود را با خود به زمين آوردند. عميقترين نمونه‌اي که به زمين آورده شده ‏بود حدود 2 بيليون سال قدمت داشت و بررسيها نشان داد که مواد مذکور و ساختمان آنها از آن ‏زمان تا کنون تغييري نکرده‌اند. کشف بزرگ ديگري که در اين تحقيق به دست آمد مربوط به ‏ذرات تشکيل دهنده بادهاي خورشيدي بود که توسط گرد و غبار و مواد سطحي ماه به دام می‌‏افتند. بررسي مواد استخراج شده از عمق ماه نشان داد که ساختار بادهاي خورشيدي در 2 بيليون ‏سال قبل نسبت به امروز متفاوت بوده است. علم ستاره‌شناسي هيچ توضيحي براي اين مورد ندارد ‏اما درک درست اين يافته مطمئناً به دانشمندان کمک خواهد کرد تا تاريخ شکل‌گيري زمين و ‏داستان زندگي ستارگان را دوباره‌نويسي کنند.‏

چارلي دوک، فضانورد آپولو 16 در کنار ابزار نمونه برداري از عمق ماه

پرسش بزرگ ديگري که بازگشت به ماه در يافتن پاسخ آن موثر خواهد بود اين سوال است که چه ‏عاملي باعث انقراض‌های متعدد، ناگهاني و گسترده گونه‌هاي زيادي از حيات بر روي زمين بوده است؟
اين برخوردهای سهمگين خود ‏به گونه‌اي باعث پيدايش دوره‌های  زمين‌شناسي بر سياره ما شده است.‏به عنوان معروفترين رويداد از اين دست مي‌توان به فاجعه‌اي که در 65 ميليون سال پيش باعث ‏انقراض نسل دايناسورها شده، اشاره نمود. رويدادي که دوره مسوزوئيک را پايان ‏داد و عصر جديدي با نام دوره سنوزوئيک به وجود آورد. حدس زده مي‌شود که اين رويداد عظيم در ‏نتيجه برخورد شهابسنگي به قطر بالغ بر ده کيلومتر به زمين روي داده باشد. گرد و غبار و گاز ‏حاصل از اين برخورد چنان زمين را در خود فرو بردو تاريکی را بر سطح زمين گستراند که گياهان ديگر قادر به ادامه حيات نبودند و ‏به تدريج و با کمبود غذا جانداران نيز از پاي در آمدند.‏

تحقيقات انجام شده بر روي لايه‌هاي مختلف زمين و فسيلهاي جانوري و گياهي نشان مي‌دهد که ‏چنين روبدادهايي هر 26 ميليون سال يکبار زمين را با بحراني حياتي روبرو مي‌کنند.‏
تئوريهاي مختلفي براي اين اتفاقات دوره‌اي وجود دارد. بعضيها همدمي تاريک و دوردست براي ‏خورشيد متصورند که هر از چندگاهي در چرخش منظم اجرام ابر اورت اختلال به وجود مي‌آورد. ‏چنين اختلالي باعث سرازير شدن اين اجرام به داخل منظومه شمسي و در نتيجه برخورد آنها با ‏اعضاي اين منظومه خواهند شد.‏

تئوري ديگري مي‌گويد که منظومه شمسي در مسيري نوساني دائماً صفحه کهکشان راه‌شيري را ‏قطع مي‌کند و بالا و پايين مي‌رود. اين حرکت دوره‌اي باعث مي‌شود در زمان قطع صفحه ‏کهکشان راه شيري، مجموعه پر جمعيتي از اجرام سرگردان، منظومه ما را هدف برخورد قرار دهند.‏

ما براي درک درستي از آنچه بر سر ما خواهد آمد بايد تاريخچه اين برخوردها را عميق و دقيق ‏مطالعه و بررسي نماييم. ماه به عنوان جرم فضايی فاقد فعاليتهاي زمين‌شناسي و اتمسفر، بسان فسيلي ‏دست نخورده اطلاعات زيادي از برخوردها را در سينه خود حفظ کرده است. مطمئناً مطالعه سطح ‏و عمق ماه دانش بشريت را در رابطه با آنچه سنگهاي سرگردان بر سرش آورده‌اند فزوني خواهد ‏بخشيد و به انسان قدرت پيشگويي آينده را در اين زمينه اعطا خواهد کرد.‏
ماه تنها صفحه شاهد زمين است که دست بر قضا در دسترس بشر نيز قرار دارد. بنابراين براي سفر ‏به اين همسايه زيبا نبايد شکي به دل راه داد.‏

نوشته شده در دو شنبه 3 بهمن 1390برچسب:,ساعت توسط احسان|